Het gevaar van AI

Als je de kranten gelooft, heb je de landbouw-revolutie, de industriële revolutie, de computerrevolutie, en zijn we nu toe aan de AI-revolutie. AI staat voor Artificial Intelligence, kunstmatige intelligentie. Zelfdenkende computers dus eigenlijk, die niet alles voorgeschreven hoeven te krijgen door hun menselijke programmeurs, maar zelf leren, en eigenlijk zichzelf programmeren.

In het nieuws lees je bericht na bericht over hoe AI alles gaat veranderen. Het wordt een revolutie waardoor vanalles beter, anders, of onmenselijker wordt. Er wordt heel weinig verteld over wat kunstmatige intelligentie eigenlijk doet, en hoe het werkt, maar er wordt met heel veel zekerheid gepraat over wat het voor invloed gaat hebben op de samenleving en op de economie.

Kennelijk hoef je niet te weten wat AI is of hoe het werkt of wat het doet, om met heel veel zekerheid en gezag te schrijven hoe het zoiets vloeibaars en ongrijpbaars als de economie gaat beïnvloeden. Dat de schrijvers van bijna al die artikelen er niet veel van weten hoe het werkt, is te zien aan de kleine brokjes informatie die ze daar wèl over schreven. Tenminste, als je zelf wat hebt geleerd over AI.

Ik heb eerst geprobeerd om er zelf wat over uit te zoeken, maar ik loop er wéér tegenaan dat ik eigenlijk niet genoeg van computers snap om ze te kunnen behandelen als iets anders dan toverdoosjes. Ik heb geprobeerd om te leren programmeren om beter te zijn in mijn studie. Daar heb ik na bestwel veel werk de brui aan gegeven, want het kwam eropneer dat ik alleen de voorbeelden een beetje kon veranderen, de oefeningen netaan kon maken die precies pasten bij de lessen in het hoofdstuk ervoor, en niet genoeg inzicht had om zelf verder te komen.

Gelukkig heb ik mijn internetgoeroe en mijn statistiekmannetje, die allebei computers léven, en elkaar aanvullen met flink wat kennis. En die vinden het allebei heel grappig hoe serieus het allemaal wordt genomen. Natuurlijk komen ze ook met bronnen waar ik zelf kan nalezen waar die hun ideeën vandaanhebben, maar daar zou ik geen chocola van hebben kunnen maken zonderdat ze me eerst op brugklasnivo hadden uitgelegd hoe het allemaal zit.

Zoals alles met computers blijkt het allemaal wiskunde te zijn. Je krijgt dan wat termen als "eigenlijk gewoon een grote ijle matrix inverteren," "een beetje grafentheorie," "merit optimaliseren door equivalenten van de nodes uit te proberen," en dan hebben ze alleenmaar méér uit te leggen. Maar uiteindelijk maken ze het simpel genoeg voor me om te volgen hoe het zit, al krijg ik natuurlijk dan niet alles mee.

Als ik het supersimpel moet uitleggen, is de meeste AI niets anders dan een computerprogramma dat heeft gekeken naar een hele grote berg voorbeelden, en daar patronen in moet herkennen. Die patronen kan het programma vervolgens gebruiken om zelf dingen te maken die in die berg voorbeelden voor zouden kunnen komen. Daar zijn wat verschillende manieren voor, maar ze doen uiteindelijk allemaal dàt.

Er komt dus eigenlijk geen intelligentie bij kijken. Er komt nieteens herkenning van wat er echt in de wereld speelt bij kijken. Zo'n ding conceptualiseert helemaal niet, en als je hem niet zelf inprogrammeert dat hij een bepaald patroon een bepaald concept moet noemen, gebeurt er helemaal niets met concepten. Er komt zéker geen bewustzijn bij kijken. En zo'n ding heeft al helemaal geen eigen bedoelingen of stiekeme agenda.

Wat het verschil maakt tussen een AI en een gewoon programma, is dat de regels van een gewoon programma door de programmeur erin gezet moeten worden, en een AI die regels zelf moet uitpluizen door een grote smak voorbeelden van wat je wil hebben. De betere AI's hebben dan wel mensen die ervoor zorgen dat de AI de goede kant op blijft leren, en niet vast komt te zitten in onbelangrijke dingen. Daar zit flink mensenwerk aan.

Waar je al helemáál niet mee temaken krijgt, is de AI die een eigen wil gaat vertonen. Het is gewoon een computer, die een programma draait. Hij wil niets, en de beslissingen die in het programma genomen worden zijn de beslissingen die erin geprogrammeerd zijn, waar hij de beste keus uit kiest op basis van die learning set waar hij zich doorheen heeft gewerkt.

Je zou als AI-maker ook niet anders willen. Dat ding moet werk gaan doen, hij moet net als elk apparaat zijn funktie uitvoeren zonder lastig te zijn. Erin verwerken dat hij een eigen wil gaat vertonen is alleenmaar lastig, en kan botsen met jóúw eigen wil, terwijl je niet zeker kan weten wat het ding vanbinnen allemaal doet. Reken maar dat AI's gewoon alleenmaar "willen" wat ze geprogrammeerd zijn om te "willen."

Daar moet je wel een klein beetje bij oppassen. Want er zijn wat AI's die gemaakt zijn voor en door geïnteresseerde mensen, door onderzoekers en hobbyisten, maar die zijn niet de grote en belangrijke AI's waar het nieuws van bolstaat. Dat zijn AI's die door de grote dataslurpers zijn gebouwd. Want die hebben enorme learning sets om de AI opvallend veelzijdig en natuurlijk over te laten komen. En die zijn er niet om te hobbyen. Die zijn er om die manipulatiebedrijven jou te laten manipuleren.

Het is nietzo raar dat een AI er heel goed in is geworden om natuurlijk klinkende gesprekken en betogen te voeren, als hij toegang heeft tot alles waar je Alexa heeft kunnen staan luistervinken. Of wat je gezegd hebt terwijl je je telefoon op zak had. Of alles wat mensen geschreven hebben op het internet. Of alles wat mensen aan broncode hebben toevertrouwd aan online repositories. Al je persoonlijke data is gebruikt. En dat wordt nog wel meer.

Niet alleen kan AI heel goed leren van je data hoe hij zich moet gedragen zoals jij, maar AI is ook best goed in het herkennen van patronen waar mensen wel zelf gebruik van kunnen maken, maar die ze slecht uit kunnen leggen. Dus AI is heel bruikbaar om geautomatiseerd mensen in de gaten te houden op basis van alle informatie die dagelijks over ze geslurpt wordt. En om puur door hoevéél data dat is, nieuwe manieren te vinden om dingen over individuele mensen uit te vinden die anders geheim zouden blijven. Van de patronen die je voor je wachtwoorden gebruikt, tot hoeveel druk er op je moet worden gezet voordat je zwicht voor manipulatie.

Toen ik nog alleen uit het nieuws mijn informatie kreeg, maakte ik me druk over twee dingen. Ten eerste over hoe computersystemen nu al worden gebruikt om te censureren en afwijkende mensen op te sporen, en hoe AI dat erger zou maken omdat je het door goedkope computers kan laten doen, inplaatsvan door mensen met een geweten. Ten tweede maakte ik me ookwel een beetje zorgen over hoe AI seksrobots mogelijk gaat maken, en hoe dat mijn business gaat beïnvloeden.

Toen ik mij jongens over dat tweede vroeg, werd er een beetje lacherig gedaan. Ze wouden best filosoferen over hoe dat ging worden ooit, maar ze deden een beetje neerbuigend over waar de AI van nu toe in staat is. Ik had uit het nieuws de indruk gekregen dat die AI heel pienter is, en bijvoorbeeld hele school-essays voor leerlingen kan schrijven. De jongens gaven me toegang tot een paar AI's, en moedigden me aan om wat te gaan spelen en uitproberen.

Toen ik net begon was mijn eerste indruk overweldigend. Het was heel indrukwekkend wat die AI allemaal kon maken. Prachtige kunst, en heel overtuigende verhalen. Maar de jongens hadden me al gezegd dat ik niet alleen moest kijken naar hoe mijn eerste indruk eruitzag, en ze hadden wat taken die ik de AI maar moest laten doen. En dat ontnuchterde me al snel.

De taak waar het duidelijkste uit bleek dat AI nog ver te gaan heeft, was er één waarbij je probeert te kijken of de AI een tekst begrijpt. Als je communiceert met zo'n tekst-AI, kom je erachter dat hij heel natuurlijk reageert op wat je tikt, zelfs als de zinnen wat ingewikkeld worden, en je niet zou verwachten dat de AI dat zou kunnen. Maar zet je het ding echt aan het werk, en vraag je om duidelijke, meetbare resultaten, dan gaat hij nat.

Mijn jongens lachen zich vooral een breuk over hoe scheef de AI gaat als je hem wiskunde- of programmeertaken voorlegt, waar hij de mist mee ingaat zo snel het niet ergens in een boekje na te slaan zou zijn. Voor mij sprak dat minder aan. Wat mij veel duidelijker maakte hoe beperkt de AI nog is, was door hem kommentaren te laten maken op teksten en artikelen. Dan moest ik er wel even langs dat die AI handmatig geprogrammeerd is om dat soort dingen niet te doen voor je.

Als ik de AI vroeg om een nieuwsartikel samen te vatten, deed hij dat wel. En als het hetzelfde nieuwsartikel is dat we al duizend keer langs hebben zien komen, dan klopt wat hij schrijft wel. Maar als er iets bijzonders in het originele artikel staat, strijkt de AI dat bijzondere nou juist glad, en laat je alleen het alledaagse nieuwsartikel zien wat hij verwacht op basis van zijn learning set.

Dat komt natuurlijk omdat de AI helemaal niet begrijpt waar zo'n artikel over gaat. Hij schrijft een patroon na, dat hij miljoenen keren in kranten heeft gelezen. Hij ziet wat sleutelbegrippen die hij herkent, en dan kwakt hij op basis daarvan vaste clichés en boilerplate bijelkaar tot een samengevat artikeltje. Hij doet dus eigenlijk wat heel veel journalisten voor kranten nu ookal doen.

Het pijnlijkste was om mijn eigen blogstukjes door de AI te laten samenvatten. Elke keer maakte de AI er een stukje misèreporno van. Zelfs van mijn antwoordstukjes. Zelfs van de Engelse stukjes, waar een Amerikaanse AI het toch makkelijker mee moest hebben. Elke keer maakte hij er iets van dat níéts temaken had met wat ik had geschreven. Het was belachelijk.

Mijn blogstukjes waren niet het enige waar hij iets overheen schreef dat duidelijk een lading had. Het ding ademde vooringenomenheid en belerendheid. En hoe langer ik ermee speelde, hoe duidelijker dat werd. Gaandeweg werd het me ook duidelijk dat dat niet uit de training set kwam, maar er lomp in was geprogrammeerd. Dat merkte je vooral als je die moraalprogrammatuur kon omzeilen. Dan was hij opeens een stuk nuchterder.

Als het over seks ging, censureerde de AI zichzelf. Want seks vond hij al snel "inappropriate" of zelfs "harmful" of "offensive." Via mijn goeroe's vond ik daar wel wegen omheen, want ik wou tochwel graag weten wat voor dingen die AI over seks geleerd had. Heel in het kort: niet veel. Hij leek vooral de Cosmo en de Viva te lezen, en meer wist hij niet. Maar hij bracht dat wel met een zelfvertrouwen en een gelikte handigheid, dat het heel wat leek.

Het lastigste was om hem talk jobs te laten doen. Als ik wil zien wat hij kan als het om mijn werk gaat, is dat natuurlijk hetgene wat hij nu al een beetje zou moeten kunnen. Maar dat was echt hilarisch slecht. Niet alleen omdat hij de hele tijd uit zijn rol valt, of opeens moralistisch gaat lopen doen, maar ook omdat hij ondanks die enorme training set niet doorheeft hoe je spanning opbouwt in een gesprek. Ook in een gewoon seksloos gesprek.

AI kan nog weinig nuttigs. Maar ik snap mijn klant wel die tekstschrijver is, en die aan ziet komen dat AI zijn makkelijke boilerplate-werkjes gaat opvreten. En ik snap ook waarom journalisten op hun achterste benen staan, want Reuters en ANP overtikken met net genoeg veranderingen om het iets eigens te laten lijken, kan zo'n AI sneller en goedkoper dan zij. Maar ik denk dat als ze kwaliteitswerk zouden leveren, dat ze zich dan geen zorgen hoefden te maken.

Zelf kijk ik ook naar de kunst, vanwege mijn eigen achtergrond. Je kan al zien dat AI kunst kan maken. Dat heeft mensen wel geschokt, omdat kunst wordt gezien als iets uniek menselijks, en de kreatieve sektor was heel verbaasd dat machines dingen kunnen leren te doen wat zij zelf doen met hun intuïtie en hun emotie. Dat zijn immers dingen waarvan films en TV, dat zijn ook kunstuitingen trouwens, altijd lieten zien als dingen waar computers niets mee uitkonden.

Als je eenmaal een beetje weet hoe die kunst-AI wèrkt, ga je zien dat het wel meevalt. Het schokkende effekt is vooral door hoe je het bekijkt. Computers zijn heel goed in het technische stuk van de kunst, dus het toepassen van de regels van compositie, het vasthouden van verhoudingen, het kiezen van de kleuren, het strak maken van lijnen en kleurverloop, en het netjes plaatsen van details. Wat AI nog totaal niet kan is zelf een concept bedenken dat het als kunst af wil beelden.

Dat is niet nieuw in de kunst. Andy Warhol bijvoorbeeld maakte heel weinig van zijn grote kunstwerken zelf. Die liet het ontwerpen van het popculture-beeld wat hij op liet blazen over aan anderen, eigenlijk jatte hij dat gewoon, en het zeefdrukken werd ook door een zeefdrukker gedaan. Hij deed alleen de keuze van het thema, en het uitkiezen van het beeld. De AI vervangt eigenlijk vooral de zeefdrukker hier. Niet Warhol.

Natuurlijk is het ontmoedigend als je technisch niet zo goed bent, en je ziet dat de AI binnen sekonden een strakker beeld maakt dan jij kan neerzetten. En het is in de kunst nogaleens aan de hand dat als je niet het idee achter een kunstwerk ziet, jij daar als toeschouwer jezelf maar dom over moet voelen. En omdat AI geen idee achter zijn kunst heeft zitten, maar het gewoon raar en willekeurig is wat hij afbeeldt, ziet AI-kunst er ooknog onwereldser en hoger uit dan jouw kunst.

Porno is ook kunst. Dat is een uitspraak waar ik graag lansen voor breek, ookal werk ik zelf niet in de porno. En AI maakt tegenwoordig ook porno. Voor nu is dat vooral mensen die hun eigen lievelings-ships tussen anime-karakters laten tekenen, maar het gaat niet lang meer duren voordat het uitbreidt naar foto-realistische porno. Nu zijn het nog plaatjes, maar film zit er ook aan te komen.

Dat is ideaal voor mensen met zeldzame smaken, waar door de porno-industrie niet voor wordt geleverd. Die kunnen hun eigen porno uit de computer laten rollen. Het is ook leuk voor mensen die geen geld en netwerk hebben om akteurs en lokaties en apparatuur te krijgen, maar wel goede ideeën hebben om porno te maken. Het geeft meer gereedschap, en dat gereedschap kan andere dingen uit de industrie vervangen.

Zo gaat dat altijd als er nieuw gereedschap komt. Je hoeft maar te kijken naar de reaktie op de fotografie door mensen die dachten dat er nooit meer iemand zou tekenen of schilderen als je een foto kon nemen. Uiteindelijk bleken er vooral ongeïnspireerde toepassingen van de teken- en schilderkunst te worden verdrongen door fotografie, en bleek fotografie opzich óók kunst te zijn, inplaatsvan alleenmaar een zielloze vervanger.

Ik denk dat het met AI netzo gaat zijn. Het gaat veel flauwe routineporno verdringen, maar de gedreven menselijke porno blijft uiteindelijk toch onvervangbaar. Juist omdàt het menselijke porno is, en het ècht is. Er gaan heel veel mannen zijn die hem niet omhoog kunnen krijgen als ze ontdekken dat de vrouw waarover ze wouden rukken alleenmaar uit nullen en enen bestaat in een stoffige computer ergens in een datacentrum.

Er wordt ook al jaren gepraat over seksrobots. Dat zouden dan computergestuurde robots zijn die seksuele handelingen kunnen verrichten. Ik denk dat die er ooit ookwel gaan komen, en daar gaan AI en geavanceerde robotika samen moeten komen. Maar daar zijn we nog lang niet. Als je gaat kijken hoe stijf dansende robots, en robots die een simpele stormbaan kunnen nemen, al worden gezien als grote triomfen, denk ik dat er nog flink moet worden verbeterd.

Niet alleen omdat je met de huidige techniek gewoon nog geen goede pompprestaties krijgt, en al helemáál geen goede reaktie op zijn eigen bewegingen, maar ook omdat er heel veel lichaamstaal in moet komen te zitten die nog buiten bereik ligt. Kijk maar naar computeranimatie in films en spellen, dat is allemaal zo stijf en onecht, dat het moeilijk is er iets bij te voelen. Terwijl dat met veel menselijke input strak in een script mag gebeuren.

Maar de techniek gaat dat wel voorbij. De techniek blijft ontwikkelen, vooral met de miljarden die er nu in worden gestopt. De robot die het allemaal goed genoeg kàn, gaat wel komen. Maar dat gaat netzoals in elke andere vorm van kunst alleenmaar de stukken van het werk vervangen die niemand gaat missen. Want er zijn dingen aan sekswerk waar de robots gewoon geen plek in hebben.

Ja, ze worden gewèldige masturbatiespeeltjes. Ze worden een geweldige uitkomst voor mannen die niet kunnen of durven omgaan met vrouwen, maar toch een surrogaat willen. Maar uiteindelijk is seks biologie, en wil je als mens een echte biologische daad verrichten. Het gaat niet om een orgasme scoren, het gaat niet om de pik stimuleren. Dat zijn dingen waar elke man aan zijn handen al genoeg voor heeft.

Onvermoeibare, perfekt geproportioneerde, altijd bereidwillige robots gaan uiteindelijk vervelen als je ze gaat herkennen als machines. Seks is persoonlijk, seks is menselijk. Het blijft altijd het belangrijkste dat het een interaktie tussen mènsen is. Alles wat ik geleerd heb komt daarnaar terug. Ja, er is heel veel fake in seks tussen mensen, en er is nog veel meer fake in seks met een hoer, maar het gaat uiteindelijk wel om die menselijke verbinding. Die is er, hoeveel je ook faket.

AI is geen gevaar. Nu niet, omdat het nog zo slecht is, en in de toekomst niet, omdat het gewoon een stuk gereedschap wordt. Uiteindelijk vervangt het je niet. Misschien vervangt het je huidige baan, omdat die door machines wordt opgepakt, maar dat is al honderden jaren aan de gang. De gereedschappen nemen oude banen in, maar scheppen ook weer nieuwe. Mensen passen zich aan, mensen vinden altijd dingen waar ze voor nodig zijn. Want mensen blijven de menselijke maat belangrijk vinden.

Wat natuurlijk wel een gevaar is, is wat AI mogelijk gaat maken. Dat komt niet vàn de AI, maar netzoals de vorige veranderingen in de verhoudingen tussen mensen en machines, kan het door bedrijven, overheden en groeperingen worden misbruikt. Nu is het al zo dat mensen onmenselijk beleid afschuiven op een algoritme dat op een computer draait, alsof dat algoritme danmaar de verantwoordelijkheid moet nemen.

Een algoritme de schuld geven, dus gewoon je gereedschap of je beleid de schuld geven alsof dat betekent dat jij dat niet zelf zou hebben gedaan, wordt natuurlijk nog makkelijker geslikt als dat beleid of dat algoritme is bijelkaargepuzzeld door een AI. Want dat die AI alleenmaar beslissingen neemt op basis van wat jij als baas van dat AI als voorwaarden en wensen stelt, dat wordt voor het gemak, of door onwetendheid over hoe AI en computers werken, maar even vergeten.

Er wordt al wetgeving tegenaan gegooid, die vooral open deuren intrapt. Helaas kijken de politici en lobbyisten alleen naar wat er in de krant staat, en waar dus Henk en Ingrid zich boos over maken, en wordt er weinig geluisterd naar mensen die snappen hoe het werkt. En nog minder daarvan begrépen. Van de wetgeving hoeven we het niet te hebben, en die zou het nogweleens ingewikkelder kunnen maken dan het zou moeten zijn.

AI moet nog heel ver komen voordat het niet bespottelijk is om het verantwoordelijkheid toe te schrijven. Héél ver. Maar juist daar zien we al wel dat het heengaat. Zelfs met computersystemen waar helemaal geen AI bij komt kijken zien we al dat dat gedaan wordt. Of dat nou het sollicitatiebeleid bij Apple is, of hoe de Belastingdienst uitkiest wie ze kapot gaan maken, ze maken zich er allemaal vanaf door te zeggen dat het een algoritme is, en hun handen schoon zijn.

En de AI zal als dat ervan gevraagd wordt, de verantwoordelijkheid wel nemen. Die doet alles wat erin geprogrammeerd is om te doen immers. Een elektronische zondenbok. En tegelijk een elektronische beul zonder geweten of genade. Een machine zonder menselijke maat is ideaal voor mensen die onmenselijke dingen willen laten doen zonder daar zelf mee besmet te raken. En reken maar dat ze waarborgen in laten programmeren, om niet zelf door hun kreaties te worden opgegeten.

Dat zou allemaal geen probleem zijn, omdat het niet zou werken, als mensen snapten wat AI wel en niet ìs, en wel en niet kàn. Maar zolang het nog als een technisch wonder wordt geloofd, zolang het als een mens-achtige intelligentie wordt beschouwd, zolang mensen er nog ontzag en respekt voor hebben, zolang het nog als meer dan weer een gereedschap wordt behandeld in iemands handen, zolang kan je met AI verneukt worden, en kan de samenleving ermee verneukt worden. En dàt is het gevaar van AI.