Antwoord op: Maar de rechter zegt...

Dit stukje had eigenlijk meteen moeten komen na mijn stukjes over hoeveel je moet geloven van wat de politie zegt, en hoeveel er waar is van wat het Openbaar Ministerie allemaal beweert. Dat lag in de planning, maar het was een groot probleem dat ik moeite had om genoeg informatie te verzamelen. Het OM en de politie zijn enorme organisaties, maar zoveel rechters zijn er helemaal niet.

Iedereen in mijn netwerkje van collega's had wel politiemensen als klant, en OM'ers hadden er meiden ook nog wel, zelfs rechters willen ook seks, maar in mensenhandelzaken gespecialiseerde rechters hadden we nergens in bed. Ik denk niet dat ze echt handelen naar wat ze prediken, maar er zijn er gewoon te weinig, en ik denk dat ze ook niet voor mondige meiden zullen gaan. Dus dat moest allemaal via-via, dus dat kostte gewoon heel veel tijd.

En waar je het kan hebben over een duidelijke cultuur bij het OM en bij de politie, bleek het veel ingewikkelder te zijn bij rechters. Er zijn namelijk zat dingen waar ze allemaal ongeveer op dezelfde manier denken, maar er zijn ook juist weer heel veel verschillende karakters, en die hebben allemaal weer andere manieren om hun werk te doen. Het bleek gewoon te ingewikkeld te zijn om op dezelfde manier het rechterswereldje te beschrijven.

Bovendien is het veel moeilijker om te zien hoe de cultuur is als elke rechter zelf zijn stempel drukt, en je geen hierarchie van rechter-managers hebt waardoor het rechteren wordt voorgeschreven. Ze mijmeren wel wat, maar de cultuur is veel losser. Ik heb dus moeten vertrouwen op wat ik las óver rechters in de OM-krantjes, op wat ik las in de nogal oninformatieve rechterskrantjes, op de paar rechters die ik als klanten heb, wat mensenhandelrechters zelf in de pers zetten, en vooral heel veel van advocaten.

Die advocaten zijn een vreemde groep. Aan de ene kant hebben ze een heel idealistisch beeld van de rechtspraak, en zijn ze helemaal overtuigd van de eerlijkheid en de puurheid van het rechtssysteem dat eigenlijk helemaal vertrouwt op de eerlijkheid van rechters. Aan de andere kant hebben ze wel allemaal door dat die rechters eigenlijk dat vertrouwen niet waarmaken, en vooral op hun eigen vooroordelen afgaan. Die spagaat zien ze zelf liever niet.

Wat ik telkens terug hoorde komen bij die advocaten was, dat je moet proberen om die vooroordelen van die rechters voor het voordeel van je cliënt te gebruiken. Ze zeggen het liever niet zo, en ze spreken je ook tegen als je het zo tegen ze zegt, maar daarna komen ze er wel weer zo dicht mogelijk bij terug. Als je het iets anders noemt dat positiever klinkt dan zijn ze het wel met je eens. En ze weten precies hoe die vooroordelen liggen. De succesvolste advocaten zelfs per rechter.

Dat geldt natuurlijk ook voor het OM, daar kon je in mijn stukje over die organisatie al over lezen. Dat zorgt er natuurlijk samen voor dat rechters nóóit iets tegenkomen dat tegen hun vooroordelen ingaat. En dat helpt niet, want zo bevestig je eigenlijk zaak voor zaak, dossier voor dossier, die vooroordelen in het hoofd van zo'n rechter. Dat is ook waarom rechters het idee hebben zo'n overzicht over de maatschappij te hebben. Het ego en het zelfvertrouwen over hun overzicht is enorm. Niets spreekt ze tegen. Behalve soms een verdachte, en die krijgt er extra straf voor.

Voor de meeste rechters geldt dat ze vooral bezig zijn met een zaak eerlijk afhandelen. Zoals het hoort, en zodat iedereen krijgt wat hij verdient. Er zit dan wel weer verschil tussen rechters die juist elke zaak apart bekijken als de zaak van die paar personen die echt betrokken zijn, en de rechters die het liever zien in een brede context waarbij ze niet alleenmaar met die paar mensjes bezig zijn, maar de hele samenleving aan het bijsturen zijn.

Die eerste vind ik goed, die tweede vind ik fout. Je bent als rechter alleen bezig om iemand recht te doen, en als je je wil aan de samenleving op gaat leggen, ookal is dat uit idealisme, is dat al fout. Maar als je het rechtdoen aan iemand die aan je is overgeleverd gebruikt, om die mens als gereedschap te gebruiken om de samenleving te boetseren naar wat je wil, ben je gewoon helemaal verkeerd bezig. Mensen zijn geen gereedschap.

Rechters doen twee dingen in hun werk. Het eerste is kijken of de vereisten voor het gebruik van een wet wel zijn voldaan. Zijn alle bestanddelen van een wet wel ingevuld door de partij die die wet wil gebruiken, en is dat invullen wel onderstreept door zoveel bewijs als er is voorgeschreven? Dat is wat ze het "technische deel" van een rechtzaak noemen. Dat zien ze als heel streng door de wet opgelegd, ookal lijkt dat alleen zo in het kader van de vrijheid die ze verder hebben.

Het tweede wat ze doen is waar ze het echt voor doen, waar ze echt bij in hun element komen: de barmhartige vader zijn, die de trotsen hard straft en de deemoedigen genade schenkt. Of eigenlijk is het meer een moederrol. Het OM is strenge papa, de rechter de meelevende mama, de verdachte het stoute kind en de advocaat het brutale buurjongetje dat een verhaal ophangt voor zijn vriendje omdat het kind zelf niet brutaal durft of kan zijn tegen zijn ouders.

Die verdeling van rollen wordt door veel strafpleiters, ook die waar ik mee te maken heb gehad, geaccepteerd en zoveel mogelijk gebruikt. Als ik zelf me voordoe als een berouwvol, zielig meisje, dan zal de rechter zacht voor me zijn. Maar ook de argumenten die me vrijpleiten moeten worden genoemd. Dat doet de advocaat voor me, zodat het lijkt alsof ik dat zelf niet zeg. Dat zou mijn zielige plaatje verstoren. Mama de rechter moet medelijden krijgen, en brutale kindjes wekken dat niet op.

Natuurlijk wordt dat het ergst in zaken rond prostitutie. Je hebt daar een héél wankelend denkbeeld bij de rechters, en dat is een denkbeeld waarvoor ze hebben geleerd, en waar ze trots op zijn dat ze nu specialisten zijn. En als jij dan laat zien dat ze geloven in sprookjes, dan zet je de rechter voor schut. Als je zo brutaal bent, word je ooknogwel veroordeeld als er helemaal niet aan de bewijsvereisten is voldaan.

Het maakt niet uit of het klopt wat je zegt. Een rechter kijkt naar jouw houding. Als jij niets verkeerd gedaan hebt, en je laat zien dat je boos bent over dat het OM je toch in de gevangenis wil stoppen, dan ben je niet nederig, en dan gaat de rechter je wel even een lesje leren. Als je zit te janken en klaagt dat je niet kan slapen van de schuldgevoelens, dan krijg je sneller dat de rechter beslist dat je het niet gedáán hebt.

Er zijn nu vast veel lezers die vinden dat ik veel te ver ga, en het veelteveel karikaturiseer, maar ga zelf maar eens kijken of het klopt. En als je geen zin hebt om zelf bij een zitting te gaan zitten kan je bijvoorbeeld eens gaan kijken naar wat ik al geschreven heb over precies deze soort van dingen die je zag bij de processen tegen de klanten in de Valkenburgse zedenzaak.

Ik had het al even over specialistische rechters. Wat ik hierboven schrijf gaat op voor gewone rechters, maar bij rechters die gespecialiseerd zijn in mensenhandelzaken wordt het pas echt griezelig. Voor een deel houdt die specialisatie in dat er meer aandacht is voor hulp en bescherming aan slachtoffers, vooral met ingewikkelde buitenlandse verbanden, en dat is in principe nogwel goed. Maar er zit een veel grotere, en reëlere, lelijke kant aan.

Gespecialiseerde rechters hebben cursussen gehad, door de zieligheidsindustrie, om hun romantische vooroordelen over zielige hoertjes en grote gemene maffia's in te vullen. Ook rechters weten dat ze te ver kunnen gaan met vooroordelen gebruiken, dus als je ze de kans geeft om die vooroordelen als "feit van algemene bekendheid" te mogen gebruiken door het officiëel te maken, kunnen ze verder gaan.

Ik vind dat het ergste. Advocaten vinden het juist erger dat er bij mensenhandelzaken makkelijker wordt gedaan over bewijsvereisten en ontvankelijkheid, dat er makkelijker wordt gedaan over kiezen, monteren en knippen in verklaringen, wat er van verklaringen wordt geloofd vanwege al die trauma waar ze vanuitgaan, dat vage verklaringen van mensen die niet meer te traceren zijn mogen worden gebruikt, en dat het OM bijna àlles mag, en de rechter bijna alles naast zich neer mag leggen. Want mensenhandelzaken zijn zo móéilijk, en het bewijs is zoveel wèrk.

Je kan het ouwejongens-krentenbrood-recht noemen. We doen niet moeilijk over het bewijs, als we ons er maar lekker bij voelen en het maar praktisch af te handelen is. Zelf gebruiken de specialistische rechters liever termen zoals "over de bewijsvereisten heenkijken" en "de ernst van het delict laten prevaleren boven de theoretische beperkingen van de strafpraktijk" of "pragmatisch omgaan met de vorming van het oordeel" en dat soort woordkeus, waaraan je al kan zien dat ze wel weten dat er iets weg te mummelen valt.

Rechters zijn sowieso wereldvreemde types, ze komen veel uit de afgeschermde elitekinderen, en ze leiden een bestaan waar ze met hun vooroordelen worden gepaaid, dus ze blijven daar ook. Ze denken dat ze weten hoe het voor mensen in criminele toestanden werkt omdat ze het van het OM horen, en zelf ook wel eens een auto-inbraak meemaken. Al hebben ze geen idee hoe een fietsendiefstal iemand raakt die geen rechterssalaris heeft. Hoe de omgangsvormen buiten een "nette wijk" zijn. Wat daar normaal is.

Als je baan is om de Grote Gelijkhebber te zijn, en de Nederlandse maatschappij je ziet als een soort natuurkracht die altijd objectief het juiste doet, en je in isolatie leeft omdat alles via het OM tot je komt, dan wòrd je wel wereldvreemd. Ik kan het ze eigenlijk nieteens kwalijk nemen. Maar wereldvreemde mensen kunnen wel rekening houden met dat er meer in de wereld is dan wat ze kennen, en dat doen ze dan weer helemaal niet.

Het piept vaak uit tussen de zittingen en vonnissen. Verontwaardigd aan een verdachte vragen of ze nou ècht moeten geloven dat een vrouw zèlf voor prostitutie kiest, elke liefdesrelatie met een prostituee zelf invullen dat er "een liefdesrelatie is voorgewend" om haar afhankelijk te maken, of dingen als swingen, anaal of sexchats "extreme vormen van seks" noemen, een verdachte voorleggen dat iemand toch nooit voor "dat bestaan" zou kiezen als ze "ècht de keus had" of de branche gewoon verwerpelijk noemen. Daar zie je pas echt goed aan hoe ze over seks, laat staan sekswerk denken.

Niet dat de rechters buiten de mensenhandelspecialisaties vrijuitgaan trouwens. Die doen ook helemaal niet zo moeilijk als bij niet-sekswerkers wanneer we zonder ontslagvergoeding moeten worden ontslagen, als de belastingdienst denkt dat we fortuinen verdienen en dùs hebben gefraudeerd met onze belasting, als we op straat moeten worden gezet, of als onze kinderen moeten worden afgepakt. Want we zijn hoeren, dus dan snàppen ze het wel. Dan komen diezelfde woordjes ook tevoorschijn.

Ook als je in een bestuurszaak zit, of een rechtzaak tegen iemand anders dan het OM hebt, moet je héél goed op je tellen passen. Meestal willen ze het goedpraten om je dwars te zitten door te komen met de verhalen over dat het allemaal ellende is in de hoererij. Als je dat tegenspreekt, ga je tegen het vooroordeel van de rechter in, en die ziet jou dan als harteloos wijf dat het romantische horrorfilm-lijden van al die slachtoffertjes bagatelliseert. Dat kost je de zaak.

Het is een dansje. De beide partijen beroepen zich op het morele gevoel van de rechter, en hij weegt af welke kant dat het beste doet. Die moraliteit is waar het uiteindelijk om gaat, ookal doet de juridische wereld zo graag alsof ze hun eigen moraliteit thuislaten en zo objektief zijn. De moraal van de rechter is waar het allemaal om draait, en dat wordt dus een wedstrijdje slachtofferschap. Wie is er erger slachtoffer, degene die het OM vraagt om te wreken op de verdachte, of de arme verdachte zelf?

En wat betekent dit nou allemaal voor hoe serieus je oordelen van rechters moet nemen?

Dat rechters geen wijsheid in pacht hebben. Dat ze alleen zo goed kunnen weten wat er aan de hand is, als dat ze geïnformeerd worden, en dat is alleen door "partijen." En bij ons is de enige van die partijen waarnaar echt geluisterd wordt de overheid, en dan ooknog meestal het OM. Dat geeft geen hoop dat ze het ooit zullen begrijpen. Vooral niet als ze zich laten volgieten met onzin uit de zieligheidsindustrie.

Rechters weten helemaal niets van onze branche. En ze doen alsof ze wel wat weten. Dat maakt ze dubbel onbetrouwbaar. Als een rechter iets bewezen vindt, kan een andere rechter er iets heel anders van vinden. En dat zijn niet eens uitzonderingen. Dat een rechter iets bewezen vindt, zegt eigenlijk bitter weinig over hoe goed het bewijs is, want ze mogen veelteveel aannemen.

Geef ik hier een volledig beeld van rechters? Natuurlijk niet. Maar dat hoeft ook niet, want ik hoef voor dit antwoordstukje alleenmaar aan te tonen dat wat een rechter oordeelt, vooràl als het over ons gaat, niet zo'n zonnenklare waarheid is als wat de samenleving denkt. Rechters zijn niet deskundigen die weten wat er speelt, ze zijn wereldvreemde mensen die twee verhalen horen en dan kiezen wat er eerlijk voor ze voelt. Kijk ook zo naar die oordelen van ze.