Rapport Jurisprudentie Mensenhandel

Vlak voor het plenaire debat in de Eerste Kamer over de WRP komt Corinne Dettmeijer, de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen een rapport van tweehonderdvijftien kantjes uitgegeven over de jurisprudentie in mensenhandelzaken. Over jurisprudentie staat in het woordenboek:

de jurisprudentie zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [jyr?spru'd?n(t)si] uitspraken van rechters waaruit blijkt hoe ze denken over de toepassing van bepaalde wetten.

Daar heb ik ook wel over geschreven de afgelopen tijd, en het geeft een duidelijk signaal af over hoe er met mensenhandel wordt omgegaan. Omdat dit rapport toch ook wel invloed gaat hebben op de Eerste Kamer, wil ik er op tijd mijn mening over geven.

Ik ga weer niet overal op in. Dan had ik ook tweehonderd pagina's nodig. Ik pak er alleen uit wat ik vind dat ik nu even moet zeggen. Een groot stuk is van Bouche, maar ik heb het wel aangepast. Heel hartelijk bedankt voor al je harde werk!

In dit rapport lees ik twee verhalen, de opsomming van de uitspraken van rechters, waar het dus eigenlijk over gaat, maar ook een verhaal wat er staat zonder dat het echt de bedoeling was, de insteek van Dettmeijer zelf, en hoe zij vindt dat er met mensenhandel moet worden omgegaan. Dat laatste ding, daar ga ik vooral opin.

Het rapport is voor een groot deel opsommen van hoe de wet in elkaar zit, en hoe de resultaten zijn in opzicht van het aantal veroordelingen. Er wordt gekeken naar hoe efficiënt de delen van de wet worden gebruikt voor het in de cel krijgen van mensen. Wordt wel gebruikt dat 273f lossere bepalingen heeft dan vergelijkbare wetten, zodat door creatief interpreteren nog een veroordeling erdoor gedrukt kan worden? Is wel voldoende gekeken naar mogelijkheden om strafverzwarende omstandigheden erbij te slepen?

Mensenhandel is een woord waar ik mee zit. Het gevoel dat mensen hebben als ze het over mensenhandel hebben, is simpel en duidelijk. Mensenhandel is verkeerd. Mensenhandel is moderne slavernij, horen we steeds maar weer van politici en ambtenaren. Dan hebben we beelden van mensen die in uitzichtloze situaties onder dwang worden gehouden, en uit worden gebuit. Daar is iedereen wel tegen. Ik ook. Alleen uitbuiters zouden voor zijn.

Daar houdt het alleen niet mee op. Het wetsartikel dat de vervolging van mensenhandel regelt, is namelijk nogal vreemd. Er staan dingen in die veel te vaag zijn (voor meerdere uitleg vatbaar, niet in gradatie specifiek). Er staan termen in (uitbuiting) die onvoldoende specifiek zijn. Er wordt in dit wetsartikel ook expliciet een lagere drempel gesteld voor vormen van deze uitbuiting in het geval van prostitutie, hoewel prostitutie een legaal beroep is.

Deze wet is al stokoud, maar is maar mondjesmaat gebruikt tot de hype over wijdverbreide internationale mensenhandelnetwerken een aantal jaren geleden op begon te komen. Hierna is dit artikel herhaaldelijk van stal gehaald in prostitutiegerelateerde zaken. Hij is nuttig om prostitutie mee aan te pakken, want de bepalingen komen uit oude verdragen die vooral bedoeld waren om blanke vrouwen uit de handen van buitenlandse slavenhandelaren te houden. In het begin van de twintigste eeuw, toen de verdragen werden gesloten, was "white slavery rings" een hot item. Pas een paar jaar geleden werden ook vormen van uitbuiting strafbaar gesteld die niet met de protitutie te maken hadden. Natuurlijk blijven de regels wel de prostitutie apart noemen, en blijft de drempel daar lager. Niemand heeft er ooit bij stilgestaan of deze regels nog wel passend zijn in een nieuwe tijd waar we prostitutie legaal noemen, ook al kijken we er nog steeds vreemd tegenaan.

De verdragen zijn in de loop van de tijd veranderd en verbreed, en de wet die nu op de boeken staat is het resultaat van verschillende verdragen en richtlijnen, waaronder die van de VN en de EU. In tegenstelling tot de meeste strafrechtelijke wetten, die duidelijk en solide een gedraging die schadelijk aan anderen is definiëren, en passend straffen, is het verdragsmateriaal waarop 273f is gestoeld vooral ingegeven door sentiment.

De Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen is ooit aangesteld omdat de mensenhandel een issue werd in de publieke opinie, maar wel eentje waar eigenlijk weinig aan vast te pakken was. Er zijn wetten zat die het strafbaar stellen om mensen af te persen, te bedreigen, geweld aan te doen, te verkrachten, te bestelen of gevangen te houden. Maar ze konden niets doen tegen iets wat vooral in de publieke opinie bestaat. De politiek stelt dan een commissie of een bureau in.

Er is één ding wat 273f wèl nuttig toevoegt, en dat is uitbuiting van een feitelijk overwicht. Een feitelijke machtsverhouding kan worden gebruikt om mensen te benadelen, en op weinig andere plekken in de wetgeving wordt dat zo specifiek erkend als in dit artikel. Helaas is dat een kleine minderheid van het daadwerkelijke gebruik.

Het rapport wijdt enkele tientallen pagina's aan een totaal kritiekloze beschouwing. Zonder spoor van ironie wordt eerst grif onderschreven dat bij 273f lid 1 sub 3 instemming van het slachtoffer van geen betekenis is, en bij de behandeling van minderjarigheid van het slachtoffer de verhoogde strafmaat voortkomt uit het feit dat de wetgever daarmee tot uitdrukking wilde brengen dat aan de wil van een minderjarige geen betekenis toekomt. Dat een minderjarig slachtoffer tot een hogere straf moet leiden is an sich natuurlijk geheel terecht, maar de gammele redenering die het rapport aanvoert is een aanfluiting.

Een onschuldig ogend paragraafje stelt dat in behandelde mensenhandelzaken betreffende de seksindustrie er "relatief vaker" sprake is van geweldsdelicten en overtredingen van de Wet Wapens en Munitie, en dat dit "wellicht het verschil in criminele sfeer rond de verschillende vormen van mensenhandel" illustreert. Dit is een nutteloze verdachtmaking middels "guilt by association".

De NRMSGtK verzucht dat er teveel verschil is in straftoemeting, en daar heeft ze wel gelijk in. Er moet één lijn worden getrokken. Helaas houdt dat voor Dettmeijer in dat elke rechtbank die nietzover gaat als de meest agressieve, niet hard genoeg zijn best doet. Er zit immers nog meer in de wet, dat eruitgehaald kan worden.

Ook verzucht de NRMSGtK herhaald dat rechters soms "ten onrechte" aantijgingen van mensenhandel in de prostitutie met dezelfde maatstaf meten als aantijgingen van mensenhandel in andere soorten bedrijvigheid. De wet specificeert immers expliciet dat bij prostitutie lichtvaardiger tot veroordelen over moet worden gegaan.

Alweer onkritisch is de behandeling van het feit dat er een hoog percentage van de verdachten in mensenhandelzaken wordt vrijgesproken. Met de vage, brede bepalingen in 273f, en de immer uitdijende opsporingsbevoegdheden waar de overheid zich gretig van bedient zou het leveren van panklare zaken telkens tot veroordeling moeten leiden - als het delict waarvan verdacht wordt tenminste echt bestaat.

De kritiekkraan gaat echter open in het geval van vrijspraak. Als een rechtbank zich houdt aan de geest van de wet zoals door de wetgever toegelicht:

"Mensenhandel is kort gezegd het dwingen - in ruime zin - van mensen om zich beschikbaar te stellen tot het verrichten van (seksuele) diensten of om eigen organen beschikbaar te stellen. (...) Mensenhandel is (gericht op) uitbuiting. Bij de strafbaarstelling van mensenhandel staat het belang van het individu steeds voorop. Dat belang is het behoud van zijn of haar lichamelijke en geestelijke integriteit en persoonlijke vrijheid. De staat dient strafrechtelijke bescherming te bieden tegen aantasting van het recht op die integriteit en vrijheid."

maar ook zich beperkt tot het gebruiken van de letter van de wet om tot veroordeling te komen, zonder zich van semantische trucjes te bedienen, is er volgens het rapport tekortgeschoten.

De wet, al zo breed in haar bewoordingen, is voor Dettmeijer nog steeds te beperkend. Fysiek geweld of dreiging daarmee moet gelijk worden gezien met "manipulatieve dwangmiddelen" of "psychisch geweld". Zo krachtig als ze eerder is dat alle mogelijkheden in de bewoordingen moeten worden aangewend om veroordelingen te scoren, zo snel is ze nu om de expliciete beperkingen in de wet weg te wuiven.

Er wordt nog even ingegaan op misbruik van een kwetsbare positie. Dettmeijer beroept zich weer op verdragen en de wet, maar dit is weer een vaag criterium om zo'n zware strafbaarstelling aan te koppelen.

Kritiek komt ook op een uitspraak van de rechtbank Leeuwarden, die van mensenhandel vrijspreekt in een zaak waar geen dwang is. Dettmeijer wijst op het feit dat er geen onvrijwilligheid of uitbuiting hoeft te zijn om tot veroordeling te komen. Zelfs de vage term "ertoe brengen" wordt op de meest toegankelijke wijze uitgelegd opdat zoveel mogelijk mensen veroordeeld kunnen worden.

Is Dettmeijer dan van indruk dat er veroordeeld moet worden, ook al is het niet zo erg? Als de rechtbank Den Bosch lid 12 sub 3 "een van de minst ernstige vormen van mensenhandel" noemt, steekt Dettmeijer een eigenaardige zinsnede af:

Zo is het evenmin begrijpelijk dat bij een strafoplegging ter zake sub 3 in het
voordeel mee zou wegen dat geen dwang is gebruikt, geweld achterwege is gebleven, de vrouw al in
de prostitutie zat, dan wel dat van een uitbuitingssituatie geen sprake was. Deze omstandigheden zijn
geen onderdeel van sub 3, betreffen dus niet de omstandigheden waaronder het feit is begaan en beho-
ren evenmin via de strafmotivering bij de beoordeling een rol te spelen. Mochten die omstandigheden
zich immers wel voordoen dan is al snel één van de andere subleden van toepassing.

Er moet volgens haar netzohard gestraft worden in het geval van een hoertje naar Nederland helpen, als iemand met geweld dwangarbeid opleggen.

Waar het echt de mist ingaat is in de conclusies, waar het voorgaande wordt geduid. In het begin van het hoofdstuk is een passage waar van de werkelijkheid flink wordt afgeweken:

Mensenhandel is een delict dat de samenleving ondermijnt. Het gaat soms gepaard met georganiseerde
criminaliteit, het is vaak grensoverschrijdend, er wordt veel geld mee verdiend en mensenrechten wor-
den geschonden. Het is een vorm van criminaliteit, waarbij gebruik wordt gemaakt van faciliteerders
waardoor de gevolgen zich als een olievlek kunnen verspreiden. Zowel het feit dat zoveel Nederlandse
daders als zoveel Nederlandse, ook minderjarige, slachtoffers hierbij zijn betrokken en dat preventieve
maatregelen onvoldoende effect sorteren is een reden tot ernstige zorg.

Hoe mensenhandel de samenleving ondermijnt is niet duidelijk. Het is te betwijfelen of ontwrichting van de samenleving hard te maken zou zijn. Dat het soms gepaard gaat met georganiseerde criminaliteit is ofwel onzinnig door het impliceren van een non-causaal samenkomen, ofwel onjuist omdat een oorzakelijk verband wordt gesuggereerd dat uit de feiten niet naar voren komt. Dat het "vaak" grensoverschrijdend is, wordt gefundeerd op het feit dat vele aangebrachte zaken lid 1 sub 3 bevatten. Dat is niet zo vreemd in het licht van het gemak waarmee dit artikel bewezen kan worden verklaard. Met de huidige stand van zaken moet een buitenlandse vrouw die sub 3 kan vermijden als een curiositeit worden beschouwd. Het huidige prostitutiebeleid maakt dit immers haast onmogelijk. Hoeveel geld er wordt verdiend is gebaseerd op wilde schattingen, die het niveau van inkomsten zwaar overschatten en de onkosten bagatelliseren. Het is daarbuiten onbelangrijk als het misdrijf op haar gehalte van onrecht wordt beoordeeld. De reden dat het wordt aangehaald is om te benadrukken hoe aantrekkelijk het uitoefenen van mensenhandel zou zijn, opdat de magistratuur makkelijker meegaat in het zwaarder bestraffen. Mensenrechten worden geschonden, want zoals herhaaldelijk in het rapport staat is mensenrechtenschending automatisch het geval bij mensenhandel. Prostitutie wordt automatisch met het schenden van persoonlijke integriteit gelijkgesteld. Zelfs bij vrijwilligheid, zoals in de wet blijkt. Dat dit onjuist is kan men elders in dit blog duidelijk lezen. Het gebruik van "faciliteerders" is waar het hele artikel om draait, en wat gelezen moet worden in verspreiden als een olievlek is onduidelijk. Aan te nemen is dat het een alarmistische beeldspraak voor de bühne is, zonder inhoud. Dat preventie onvoldoende effect sorteert, alsmede de suggestie dat het een veel voorkomend misdrijf is, zijn nergens op gefundeerd. Toch is de publieke opinie reeds zover gekneed dat dit bij weinigen vragen op zal roepen.

Zo zie je maar, een enkel paragraafje bevat al een kluwen fouten en ijdele veronderstellingen.

De indruk die uit het rapport kon worden gelezen, is minder één van een rapport omtrent jurisprudentie, en meer één van een activiste die de rechtspraak maant meer te veroordelen, meer mee te gaan in de aanklacht, meer in te vullen voor de aanklager, en de lezing van de wet hier zoveel mogelijk voor op te rekken. Dettmeijer manifesteert een gespleten persoonlijkheid. Als de wet beperkingen oplegt, wordt hier met vage semantiek zoveel mogelijk ruimte in gezocht, maar een letterlijke lezing wordt vermanend opgelegd aan wie de letterlijke bewoordingen in de wet niet als dwingend tot veroordelen behandelt, of tot hun uiterste uitbuit op jacht naar zo veel mogelijk straftoemeting.

De motivatie die Dettmeijer opvoert is het bestrijden van ernstige mensenrechtenschendingen. Ze gaat echter naadloos over in het voorvechten van vervolging van mensen die aanzienlijk minder ingrijpende zaken doen (zoals sub 3, natuurlijk), op dezelfde titel. Dwang en geweld, waar als motivatie mee begonnen is, zijn luttele pagina's later niet meer belangrijk. Ook zonder die bagatellen kan immers met de huidige wet al veroordeeld worden. Ze staat voor dat kleine onbenullige misstandjes over één kam worden geschoren met de gruwelen die het gesundenes Volksempfinden al met de bedrieglijke term "mensenhandel" associeert, en die worden gebruikt om het grove machtsgebruik en de vage wet te rechtvaardigen.

Kennelijk zit de motivatie dus anders. Het blijft gissen, maar er is onmiskenbaar een zweem van moralistische instelling te lezen in de tekst. De vriendelijkste lezing die ik kan geven is een vermoeden tot het willen redden van de underdog, de kleine vrouw tegenover de rijke baas. Een minder vriendelijke is dat deze moralistische vrouw de viezigheid van amorele seks met elk beschikbaar middel wil opruimen. Tot er een geloofwaardige motivatie wordt gegeven, vermoed ik het laatste.

Naar aanleiding van het rapport heb ook ik een aanbeveling. Laten we de titel van Dettmeijer veranderen in Nationaal Activist aam veranderen in Nationaal Activist Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen, want van enige neutraliteit, die een rapporteur toch nodig heeft, is geenszins sprake.