Fact checking

Vroeger hield ik al het nieuws over prostitutie en sekswerk bij. Dat was bestwel wat werk, want er komt véél nieuws over in omloop, en heel vaak is het vaag en ongeloofwaardig. Dus dan ben je wel even aan het puzzelen wat er nou echt achter dat nieuws zit. Later kwamen er gelukkig andere meiden die dat deden, en had ik er minder werk aan. Die zijn één voor één van internet gedrukt, dus helaas heb je die nauwelijks meer. Ik doe het soms nog wel weer, maar niet meer de hele tijd.

Wat het heel vermoeiend maakt is niet alleen dat je met samengeknepen lippen zit te lezen hoe het denkbeeld telkens weer wordt uitgesmeerd op de kranten, ondanks dat het nergens op slaat, en gewoon om de mensen het denkbeeld in te prenten door eindeloos herhalen, maar ook omdat er meestal heel weinig klòpt van wat er geschreven staat. Met de feiten heeft het minder te maken dan met het moraalpreekje van het OM of het reclamepraatje van het reddingsbedrijf over het incident waar het artikel over gaat.

Van de media hoef je weinig te verwachten als het eropaankomt over die persberichten heen te kijken. Als het een geil en verontwaardigend verhaal is wat lekker gaat verkopen en hopen boze reakties in de reaktiepanelen gaat veroorzaken, gaat zo'n krant het verhaal niet "kapotchecken." Er zijn wel journalisten die hun werk willen doen, maar helaas heb je die bij nieuws over ons erg weinig.

We hebben wel een geweldig stukje factchecken gehad ooit. Dat was toen de Volkskrant Patricia Perquin ontmaskerde. Die was intussen door kranten en uitgevers enorm beroemd gemaakt, en door de gemeente Amsterdam tot officiële adviseur gekroond. Lodewijk Asscher en Eberhard van der Laan liepen met haar weg, en gebruikten haar als excuus voor al hun hoerenheksenjachten. Dat de Volkskrant haar doorprikte was heel welkom.

Veel collegaatjes zagen dat als het begin van het einde van de leugenfabrieken in de moraliteitspolitiek en de zieligheidsindustrie. Die dachten dat nu de andere verhalen als dominostenen zouden omvallen. Ik was daar sceptisch over, maar ik was ook even aan het twijfelen toen ook erkend werd dat Maria Mosterd haar bizarre verhalen bij elkaar gelogen had, en Perdiep Ramesar werd ontmaskerd als leugenaar, en zijn boekje met hitsige hoerenslavinnenverhalen uit de handel werd gehaald.

Helaas was mijn scepsis terecht. Al met al is er niets veranderd, en mensen zijn niet kritischer gaan kijken naar al die onzin die over ons wordt verkocht na die geklapte leugens. Sindsdien is het bovendien stiller geworden met de ontmaskeringen, en komt er alleenmaar minder echts over ons in de pers.

Toen de grote razzia's op de ramenbuurten net waren geweest, drukten de grote kranten braaf het viktorie-gekraai van de politiek en de overheid af. Het werd als een enorm succesvolle campagne gebracht, en er was geen spoor van journalisme in de artikelen te vinden. Je had wèl een paar dagen of weken later in de lokale krantjes wat stukjes van journalisten die waren gaan praten met hoeren die in die razzia's hadden gezeten, en dat bracht hele andere verhalen naar voren. Maar ook dat heeft geen indruk gemaakt op de vloed van nepnieuws over prostitutie.

Dat is het grote probleem. Wat je leest in de kranten, wat je ziet op TV, en wat je hoort op de radio, het is voor het allergrootste deel gewoon nèp. De details die wel kloppen zijn zo ver opgerekt en buiten kontekst gehaald dat ze meer onwetendheid veroorzaken dan dat ze waarheid brengen. Het is een stortvloed van verwrongen propaganda, zonder er wat om te geven of je er mensen mee voorliegt. Zolang het Denkbeeld maar wordt gepusht.

Nepnieuws, ookwel fake news, is een moeilijk onderwerp. Lang geleden was het al een signaal dat je een samenzweringsgekkie was als je niet heilig geloofde in wat de krant je vertelde, maar sinds Trump de term gebruikt heeft is het helemáál een gekke toestand geworden. Sinds die tijd is het in Amerika, en meer en meer ook hier, normaal geworden om alles van "jouw" politieke kant als het Evangelie te geloven, en alles van de "andere" kant te behandelen als nepnieuws.

Dat is natuurlijk ongezonde onzin. En het is ooknog ongezonde onzin die wordt opgestookt door de grote mediabedrijven. Tegenwoordig zit je zonder dat je het merkt in een "mediabubbel" van nieuws en entertainment wat de bedrijven die je gedrag op de voet volgen denken dat jij wel klikwaardig vindt. Want hoe meer jij blijft klikken, hoe meer advertenties ze je kunnen serveren, en hoe meer ze aan je verdienen. En nog wel duisterdere dingen.

Er wordt door sommige mensen gezegd dat we in een post-truth, dus "na de waarheid" tijdperk zijn aangekomen. Ik denk dat die mensen een punt hebben, want wat wáár is doet er minder toe dan wat gewoon door de meeste mensen wordt geaccepteerd, of tenminste wat ze niet durven tegenspreken, maar ik ben het er wel mee oneens dat het iets nieuws zou zijn. Want ik zie dat al heel lang gebeuren.

Mijn eerste ervaring met de hele nepnieuwswereld was toen er artikelen over Sjaban in de pers kwamen, die van geen kant klopten. Ik nam kontakt op met de journalisten die die stukken schreven, en ik dacht dat ze wel geïnteresseerd zouden zijn in hoe het ècht zat met Sjaban. Toen ze hoorden dat ik er zijdelings bij betrokken was geweest, doordat ik mensen kende die problemen met hem hadden, waren ze bestwel happig.

Dat ging heel snel over toen ik niet met geile verhalen kwam. En toen ik zelfs begon tegen te spreken wat ze in hun artikelen hadden geschreven, was het helemáál over. Dat wouden ze niet horen, en ze kapten het nogal onbeleefd af. Ze hadden nog het fatsoen om niet te beweren dat ik ongelijk had, maar er werd wel wat geluld over "de feiten" die ze van het OM hadden, en dat Sjabans slachtoffers "een andere waarheid" hadden.

Veel meiden geven het na één zo'n rotervaring op met proberen journalisten voor te lichten. Ik ben daar hardnekkiger mee. Of misschien zijn ze wel gewoon slimmer dan ik, want ik heb er nog nooit resultaat mee gekregen. Het blijkt heel erg moeilijk om journalisten bij te sturen. Ja, ze willen maar wàt graag je verhaal horen, waarna ze dat in hun eigen frame gebruiken, maar ze laten zien dat ze iets niet snappen of fout hebben, dat krijg je er niet in.

De laatste tijd is fact checking hip. Het NRC heeft er een vast katerntje voor, andere kranten en zelfs nu.nl doen er ook aan, zo te zien vooral als reaktie op dat mensen fake news zijn gaan accepteren als iets wat echt gebeurt. Het is niet alleen een interessante klantentrekker, maar als jij een fact checking katerntje hebt, suggereer je ook dat jij meer aan waarheid en zorgvuldigheid doet dan de andere media die jij fact checkt.

Kritisch naar de stroom nieuws kijken is wat journalisten en redacteurs horen te doen natuurlijk, dus ik vind het hartstikke goed dat ze fact checken. Ik had er ook wat hoop voor over de berichtgeving over prostitutie, want in de berichtgeving over ons valt véél te fact checken. En ik heb dus ook kontakt opgenomen met die fact checkers, zoals je wel snapt.

Het blijkt alleen dat de nieuwe lichting fact checkers niet aan de uitgebreide onderzoeksjournalistiek doen die Perquin, Mosterd en Ramesar ontmaskerden. Het houdt eigenlijk alleen in dat ze één "geloofwaardige bron" zoals een wetenschapper of commentator gaan vragen wat die ervan vindt. Dat kan genoeg zijn, bijvoorbeeld bij Corona-samenzwerings-theorieën, maar voor ingewikkelde dingen kom je dan natuurlijk niet in de buurt.

Naar journalisten stappen om dingen als Uithoorn eens onder de aandacht te brengen, heeft me niets opgeleverd. Daar is al wat nikserigs over geschreven, en het is niet interessant. Het vertelt niet een verhaal waar ze mee bezigzijn. Veel journalisten zien zichzelf meer als politiek aktivist dan als iemand die achter het nieuws aanjaagt, en door dingen heenprikt. Ze willen het verhaal, "hùn waarheid," naar de mensen brengen.

Dat kan je ookal zien bij de rechtzaken om de Valkenburgse zedenzaak heen. Die rechtzalen zaten vol journalisten, en die hebben hetzelfde zien gebeuren als ik. Maar waar ik een heel kritisch verhaal kon schrijven, waar je pijnlijk duidelijk zag hoe fout die hele rechtsgang zit, en hoe moralistisch en wereldvreemd die rechters zijn, zaten zij vooral de verdachten mee te veroordelen.

Fact checken is meestal maar een wassen neus. En als het dat niet is, zoals bij Perquin, Ramesar en Mosterd, maakt het nauwelijks indruk, en verandert het niets. Er komt zoveel nepnieuws op ons af, dat die paar ontmaskeringen kunnen worden afgedaan als een ongelukje, als een uitbijter. Ook als heel veel verhalen die je hoort als onafhankelijke gebeurtenissen, eigenlijk terugkomen op dezelfde gebeurtenis.

De journalisten kan en móét je dat kwalijknemen, maar ook de meute nieuwsconsumenten die alleen kijken naar wat ze véél horen, en niet naar wat zìnnig is kan je niet vrijspreken van verantwoordelijkheid. Kijk maar naar Teflon Mark Rutte die steeds wanprestatie na wanprestatie levert, en telkens overal mee wegkomt. Mensen blijven stemmen op zijn partij. Niet vanwege de ìnhoud van het nieuws over hem, maar de eerbied waarmee de pers over hem schrijft.

Fact checking heeft dus wat inflatie meegemaakt. En we hoeven niet te rekenen op de media om zichzelf en hun verhalen kapot te checken, want zo werkt het systeem niet. Wat wij moeten doen, is onze verhalen naar buiten krijgen. En dan geen "Amber" in de Linda, die elke aflevering weer een tenenkrommend verzonnen verhaal levert, geen onderdanig proberen de lijn in de media op details bij te stellen, maar gewoon keihard onze eigen verhalen neerleggen. Zodat nuchtere mensen de tegenstelling zien, en gaan nadenken.